काठमाडौं, ०६ कार्त्तिक ।चीनको राष्ट्रिय अन्तरिक्ष प्रशासनको च्याङ-६ मिसनले चन्द्रमाको सुदूर भागबाट ल्याएको धूलोको सूक्ष्म परीक्षण गर्दा वैज्ञानिकहरूले एक अभूतपूर्व खजाना फेला पारेका छन् । यो यस्तो प्रकारको पानी बोक्ने उल्कापिण्डको धुलो हो, जुन पृथ्वीको वायुमण्डलबाट गुज्रिँदा सामान्यतया छिट्टै नष्ट हुन्छ र त्यसैले यो निकै दुर्लभ मानिन्छ।
चन्द्रमामा भेटिएको यो आइवुना-प्रकारको कार्बनयुक्त कोन्ड्राइट, जसलाई छोटकरीमा सीआई कोन्ड्राइट (CI chondrite) भनिन्छ, चन्द्रमामा फेला परेको यस प्रकारको पहिलो पुष्टि गरिएको अवशेष हो। यस खोजले कमजोर र पानी बोक्ने क्षुद्रग्रहहरूले पनि चन्द्रमाको रेगोलिथ (धुलो) मा आफ्नो सूक्ष्म निशान छोड्न सक्छन् भन्ने देखाएको छ ।
सीआई कोन्ड्राइटहरू सबैभन्दा बढी पानी र वाष्पशील पदार्थले भरिएका हुन्छन्। यिनीहरूको संरचना रयुगु र बेन्नु जस्ता अन्तरिक्ष चट्टानहरूसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । यिनीहरू अत्यन्तै छिद्रयुक्त र ‘ओसिलो’ हुन्छन्, जसको २० प्रतिशतसम्म तौल हाइड्रेटेड खनिजको रूपमा पानीले बनेको हुन्छ । यसै कारण, यिनीहरू अन्य अन्तरिक्ष चट्टानको तुलनामा असाध्यै नरम र कमजोर हुन्छन् । वायुमण्डलमा प्रवेश गर्दा यिनीहरू छिट्टै नष्ट हुने भएकाले पृथ्वीमा भेटिने उल्कापिण्डहरूमध्ये एक प्रतिशतभन्दा कम मात्र सीआई कोन्ड्राइट हुने गर्छन् ।
सीआई कोन्ड्राइटहरू चन्द्रमामा पनि सुरक्षित रहन सक्ने अपेक्षा थिएन। चन्द्रमामा वायुमण्डल नभए पनि, वस्तुहरू उच्च गतिमा ठोक्किने भएकाले तिनीहरू वाष्पीकरण हुने, पग्लिने वा फेरि अन्तरिक्षमा फर्किने अपेक्षा गरिन्छ।
चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसका भू-रसायनविद् जिनटुआन वाङ र झिमिङ चेनको नेतृत्वमा रहेको एक टोलीले ५,००० भन्दा बढी च्याङ-६ ले ल्याएका टुक्राहरूलाई सूक्ष्म रूपमा जाँच गरेको थियो। यो नमुना चन्द्रमाको साउथ पोल-एटकेन बेसिनभित्र रहेको अपोलो बेसिनबाट सङ्कलन गरिएको थियो, जुन प्राचीन ठक्करबाट बनेको अवशेषहरू खोज्नका लागि उत्तम क्षेत्र मानिन्छ।
अनुसन्धानकर्ताहरूले ओलिभिन (olivine) नामक खनिजमा ध्यान केन्द्रित गरे, जुन ज्वालामुखी चट्टान र उल्कापिण्डमा सामान्यतया पाइन्छ। विभिन्न उच्च-प्रविधियुक्त उपकरणहरूको प्रयोग गरी गरिएको विश्लेषणपछि उनीहरूले सातवटा टुक्राहरू पत्ता लगाए, जसको रासायनिक संरचना सीआई कोन्ड्राइटको ओलिभिनसँग पूर्ण रूपमा मिल्थ्यो।
यी टुक्राहरूको संरचना ओलिभिन क्रिस्टलहरू द्रुत रूपमा चिसो भएर जमेको सिसाजस्तो पदार्थमा मिलेको पाइएको थियो, जसले तीव्र गतिमा भएको ठक्करको परिणामलाई जनाउँछ। टोलीले फलाम-देखि-म्याङ्गनीज अनुपात, निकेल अक्साइड, क्रोमियम अक्साइड तथा अक्सिजन र सिलिकन आइसोटोपहरू परीक्षण गर्दा यी सबै अनुपातहरू चन्द्रमा वा पृथ्वीको चट्टानसँग मेल खाएनन्।
बरु, यी सबै रासायनिक अनुपातहरू कुनै सीआई कोन्ड्राइट क्षुद्रग्रहको आन्तरिक भागबाट आएको कुरासँग मेल खाए, जसले चन्द्रमामा ठोक्किएर तुरुन्त पग्लिएर चिसो भएको र यसको मौलिक रासायनिक गुण अरबौँ वर्षसम्म सुरक्षित राखेको पुष्टि गर्यो।