हाम्रो शरीरमा मिर्गौलाले एकैसाथ धेरै काम गर्छ। मिर्गौलाले शरीरबाट फोहोर पदार्थहरू हटाउँछन् । तरल पदार्थ र इलेक्ट्रोलाइट्सको सन्तुलन कायम राख्छन् । यसले रक्तचाप निगरानी गर्छ र रातो रक्त कोशिका बनाउन पनि मद्दत गर्छ । तर मानिसहरूले प्रायः मिर्गौला फेल हुने प्रारम्भिक लक्षणलाई बेवास्ता गर्छन् । यदि यी लक्षण समयमै पहिचान भएमा मिर्गौला सम्बन्धी रोगको उपचार पनि चाँडै सुरु गर्न सकिन्छ ।
पाँच लक्षणबारे जानौँ
१. बारम्बार पिसाब लाग्नु
बारम्बार पिसाब लाग्नु मिर्गौला फेल भएको संकेत हुन सक्छ। यसलाई पोलियुरिया भनिन्छ।
तर, जब मिर्गौला बिग्रन्छ, आवश्यकता भन्दा कम पिसाब उत्पादन हुन्छ। प्रायः पिसाबमा फिँज आउनु यसको संकेत मानिन्छ।
सर गंगाराम अस्पतालका वरिष्ठ सल्लाहकार डा. मोहसिन वलीले अन्य रोगहरूले पनि पिसाबमा फिँज आउन सक्ने बताए।
२. शरीर सुन्निने
आँखा र खुट्टा सुन्निनु मिर्गौला फेल भएको संकेत हुन सक्छ। यदि गोलीगाँठो र पिँडुलामा सुन्निएको छ भने यसलाई बेवास्ता गर्नु हुँदैन। यसले मिर्गौला रोगलाई संकेत गर्छ।
मणिपाल अस्पतालकी कन्सल्टेन्ट नेफ्रोलोजिस्ट डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्, ‘खुट्टा सुन्निँदा सावधानी अपनाउनुपर्छ। आँखा, अनुहार र खुट्टा सुन्निनुले मिर्गौला रोगको संकेत गर्छ।’
३. रक्तचाप
विज्ञहरूका अनुसार रक्तचाप दुईधारे तरबार हो। उच्च रक्तचापले मिर्गौलालाई असर गर्छ।
यसबाहेक, मिर्गौला फेल हुँदा पनि रक्तचाप बढ्छ। त्यसैले रक्तचापको बारेमा सतर्क हुनुपर्छ।
डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्,‘धेरै पटक रक्तचाप नियन्त्रण हुँदैन र औषधिको मात्रा बढ्छ। यो पनि मिर्गौला रोगको संकेत हो।’
४. मधुमेह
मधुमेहका कारण मिर्गौला सबैभन्दा बढी प्रभावित हुन्छ।
डा. गरिमा अग्रवालले ८० प्रतिशत मिर्गौला रोगीहरू मधुमेहबाट पीडित रहेको बताइन्।
मधुमेहका ३० देखि ४० प्रतिशत केसमा मिर्गौला प्रभावित हुन्छ।
मधुमेहबाट पीडित व्यक्तिमा मिर्गौला रोग विकास हुन थाल्यो भने उनीहरूको चिनीको स्तर पनि घट्छ।
धेरै वर्षसम्म चिनीको मात्रा उच्च रहँदा मिर्गौला रोग लाग्न थाल्छ।
५. थकान, चिलाउने र वाकवाकी लाग्ने
थकान, शरीरमा चिलाउने र वाकवाकी लाग्नु मिर्गौला रोगको लक्षण हुन सक्छ।
विज्ञका अनुसार शरीरमा फस्फोरसको कमीले चिलाउने गर्छ। मिर्गौला रोगले शरीरमा फस्फोरसको कमी निम्त्याउँछ।
मिर्गौला रोग भएका केही बिरामीहरूलाई वाकवाकी लाग्न थाल्छ। उनीहरूलाई खान मन लाग्दैन।
स्वस्थ जीवनशैलीले मिर्गौला रोगबाट बच्न धेरै सहयोगी हुने विज्ञहरू बताउँछन्। नियमित व्यायाम, पर्याप्त पानी पिउने, नुन र चिनी कम प्रयोग गर्ने कुराले मिर्गौला रोगबाट बच्न प्रभावकारी हुने उनीहरूको भनाइ छ।
यो रोगबाट बच्न सकिने उपाय
पर्याप्त पानी पिउनुहोस्
स्वस्थ मिर्गौलामा पानीले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। पर्याप्त पानी पिउनाले मिर्गौलाले शरीरबाट हानिकारक तत्त्वहरू बाहिर निकाल्न पर्याप्त पिसाब उत्पादन गर्छ।
साथै, मिर्गौलामा पत्थरी र संक्रमणको जोखिम कम हुन्छ। पर्याप्त पानी पिउनुभएको छ भने पिसाब सफा वा हल्का पहेँलो हुन्छ।
डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्,‘सामान्यतया एक दिनमा दुईदेखि साढे दुई लिटर पानी पिउनुपर्छ।’
नुन कम खानुहोस्
अत्यधिक नुन मिर्गौलाको लागि राम्रो हुँदैन। यसले रक्तचाप बढाउँछ र मिर्गौलालाई क्षति पुर्याउँछ। अचार, पापड र प्रशोधित खानाबाट बच्नुहोस्।
चाउचाउ र चाउमिन जस्ता चीजहरूमा धेरै नुन हुन्छ। यिनीहरूलाई बेवास्ता गर्नुहोस्।
रक नुन नखानुहोस्
आजकल सेतो नुन सेवन गर्ने चलन बढेको छ। तर उच्च रक्तचापका बिरामीहरूले सेतो नुन खानु हुँदैन।
डा. मोहसिन वली भन्छन्, ‘सामान्य नुनभन्दा सेतो स्वास्थ्यका लागि राम्रो हुन्छ भन्ने मान्यता छ। तर यसमा पोटासियम कम र सोडियम बढी हुन्छ।
चिनी कम गर्नुहोस्
यदि तपाईं मिर्गौला रोगबाट बच्न चाहनुहुन्छ भने गुलियो कम खानुहोस्।
चिनी नखानु नै राम्रो हुन्छ। केक, कुकिज, पेस्ट्री र कोला जस्ता चीजहरूमा प्रशोधित चिनी हुन्छ।
चिनीले मोटोपना बढाउँछ र मिर्गौला रोगको जोखिम बढाउँछ।
आफ्नो तौल नियन्त्रणमा राख्नुहोस्
मोटोपना भएका व्यक्तिहरूलाई मिर्गौला रोग लाग्ने जोखिम बढी हुने भएकाले तौल घटाउनुपर्छ भनी विज्ञहरू बताउँछन्।
आफ्नो बडी मास इन्डेक्स (बीएमआई) कम राख्नुहोस्। यदि यो २४ भन्दा कम छ भने धेरै राम्रो हो।
हल्का शारीरिक व्यायाम गर्नुहोस्। यो धेरै महत्त्वपूर्ण छ। यसले मेटाबोलिज्म राम्रो राख्छ।
यदि यो राम्रो रह्यो भने ५० वर्षको उमेरपछि मधुमेह र रक्तचापको जोखिम कम हुनेछ।
सन्तुलित आहार खानुहोस्
फलफूल, तरकारी र सम्पूर्ण अन्नले भरिपूर्ण आहार खानुहोस्। प्रो–बायोटिक खाना स्वास्थ्यका लागि राम्रो हुन्छ। यिनीहरूलाई प्राथमिकता दिनुहोस्। तारेको खाना नखानुहोस्।
पर्याप्त पानीको सेवन, सन्तुलित आहार र व्यायामले मिर्गौला स्वस्थ राख्छ र तपाईंको समग्र स्वास्थ्य राम्रो रहन्छ।
डाक्टरलाई नसोधी औषधि नखानुहोस्
डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्, ‘हामी प्रायः देख्छौँ कि मानिसहरूले फार्मेसीबाट औषधि किन्छन् र डाक्टरसँग परामर्श नगरी सेवन गर्छन्।’
डा. गरिमा अग्रवालले धेरैजसो मानिसले दुखाइ निवारक औषधि सेवन गर्छन्।
उनले भनिन्,‘वृद्ध व्यक्तिहरूले शरीर दुखाइ र गठियाको लागि प्रायः दुखाइ निवारक औषधि लिन्छन्। केही औषधिहरूमा भारी धातु र स्टेरोइडहरू हुन सक्छन्। यसले मिर्गौलालाई क्षति पुर्याउन सक्छ।’